Sáng kiến kinh nghiệm Áp dụng phương pháp hợp tác nhóm trong giờ thực hành môn Tin học

 cách gợi mở, nêu vấn đề để thu hút sự chú ý của học sinh; cách củng cố kiến thức cũ, huy động vốn sống để học sinh tự giải quyết vấn đề.
Bước 3: Tổ chức dạy học theo phương pháp hợp tác nhóm
 	Chia nhóm
Xác định số lượng học sinh trong nhóm hợp tác: Dựa vào mục tiêu của bài thực hành, giáo viên sẽ quyết định số lượng học sinh mỗi nhóm. Đối với những yêu cầu dễ, giáo viên chia nhóm đôi (mỗi nhóm 2-3 học sinh); yêu cầu khó giáo viên chia nhóm lớn để học sinh thảo luận (mỗi nhóm 4 - 5 học sinh)
Lựa chọn các thành viên vào nhóm hợp tác: Có nhiều tiêu chí để thành lập nhóm: phân chia theo năng lực học tập, phân chia theo đặc điểm chung, phân chia theo sự tự nguyện,...trong môn Tin học, giáo viên nên sắp xếp cho các thành viên nhóm càng đa dạng càng tốt. Nhóm hoạt động có hiệu quả là nhóm gồm các học sinh có năng lực tiếp thu kiến thức: cao, trung bình và thấp. Với nhóm như vậy, học sinh tiếp thu tốt hơn sẽ đảm nhận vai trò hướng dẫn và đồng thời cùng luyện tập với học sinh tiếp thu chậm hơn.
Xác định thời gian duy trì nhóm hợp tác: Các nhóm chỉ nên duy trì trong một số tuần hoặc một số tháng nhất định,  không nên kéo dài quá lâu. Quá trình này sẽ giúp học sinh lần lượt được hoạt động nhóm với tất cả các bạn trong lớp sau một học kì hay sau một năm học. Học sinh có cơ hội giao tiếp với nhiều nét tính cách riêng, khác nhau ... Điều đó, làm tăng ý nghĩa giao lưu, giao tiếp, mở rộng và nâng cao kiến thức môn học.  
Nhóm học tập đa dạng nâng cao chất lượng học tập, sự phong phú và tính tích cực tham gia của mọi thành viên. học sinh sẽ hình thành thái độ  tích cực và lành mạnh về sự hợp tác, mang lại cho các em nhiều cơ hội để thực hành các kĩ năng giao tiếp, khả năng tiếp thu kiến thức, giải quyết vấn đề.
Khi các nhóm cũ có vấn đề và hoạt động kém hiệu quả, giáo viên nên giải tán nhóm và thành lập nhóm mới. Nếu không lập nhóm mới học sinh sẽ không học được các kĩ năng cần thiết cho việc giải quyết vấn đề, trong quá trình hợp tác với bè bạn.
* Giao nhiệm vụ 
Giáo viên giới thiệu chủ đề, giao nhiệm vụ chung và cụ thể cho mỗi nhóm. 
Giáo viên đưa ra những hướng dẫn cho học sinh từng bước thực hiện, cung cấp cho học sinh những tài liệu tham khảo.
 Giáo viên nói rõ thời gian hoàn thành nhiệm vụ để học sinh chủ động lập kế hoạch. 
Giáo viên phổ biến cách thức và thang điểm đánh giá kết quả nhóm.
Sử dụng phương pháp dạy học hợp tác nhóm sẽ hình thành ở học sinh khả năng giao tiếp, hợp tác, thích ứng và độc lập suy nghĩ. Học sinh phải trao đổi với nhau, chia sẻ kinh nghiệm bản thân trong quá trình hình thành kiến thức, kĩ năng đặc biệt là kĩ năng thực hành trên máy tính.
Mỗi thành viên phải hoạt động tích cực, hạn chế tình trạng ỷ lại vào một vài học sinh nổi trội của nhóm. Đồng thời giáo viên cũng phải tránh việc học sinh thường coi thảo luận trong nhóm như một hình thức thể hiện bản thân dẫn đến sự ganh ghét, ganh tị nhau nên học sinh sẽ cố giành chiến thắng bằng cách đánh bại ý kiến của người khác, nhóm khác. Do đó, cần khuyến khích tính hợp tác của các em trong cùng một nhóm và giữa các nhóm với nhau, thi đua nhưng không cạnh tranh.
Phương pháp hợp tác trong nhóm cho phép các thành viên trong nhóm chia sẻ những kinh nghiệm, hiểu biết,suy nghĩ, băn khoăn và cùng nhau xây dựng nhận thức, thái độ mới. Bằng cách nói ra những điều mình đang nghĩ, mỗi người có thể nhận thức rõ trình độ hểu biết của mình về vấn đề học tập được nêu ra, thấy mình cần học hỏi thêm những gì. Bài học trở thành sự học hỏi lẫn nhau chứ không phải là sự tiếp nhận thụ động từ giáo viên. Thành công của lớp học phụ thuộc vào sự nhiệt tình tham gia của mọi thành viên.
Theo  phương pháp này, học sinh dễ hiểu, dễ nhớ hơn vì được tham gia trao đổi, trình bày vấn đề nêu ra, cảm thấy hào hứng khi được đóng góp một phần công sức của mình trong sự thành công chung của lớp.  Khi hợp tác làm việc với nhau sẽ hình thành cho học sinh một số kĩ năng thực hành máy tính và thái độ hăng say, yêu thích khi học Tin học.
* Đánh giá kết quả hoạt động nhóm hợp tác:
Tổng kết đánh giá là khâu cuối cùng của hoạt động. Đến giai đoạn này chất lượng làm việc của nhóm phụ thuộc vào sự đánh giá và kết luận của giáo. Sau khi có sản phẩm, nếu giáo viên đánh giá chi tiết mặt tốt, chưa tốt của sản phẩm, so sánh các sản phẩm của các nhóm với nhau để học sinh nhận ra được những ưu, khuyết của mình, sau đó giáo viên nêu lên kết luận thì học sinh sẽ hiểu sâu sắc và nắm vững vấn đề; đồng thời học sinh sẽ quyết tâm hơn trong lần làm bài tiếp theo. Ngược lại, nếu giáo viên không đánh giá sản phẩm và sự làm việc của học sinh sẽ khiến học sinh mất đi hứng thú và động lực làm việc và như vậy hoạt động nhóm hợp tác sẽ không thể có hiệu quả.
 Các nhóm đánh giá kết quả làm việc của nhau: Hãy để các nhóm tự đánh giá lẫn nhau, quá trình này để đảm bảo cho học sinh phát huy khả năng tổng kết đánh giá.  Và đồng thời cũng giúp cho giáo viên có thể đưa ra kết quả cuối cùng phù hợp nhất.
Giáo viên đánh giá, nhận xét kết quả làm việc của các nhóm hợp tác: Công việc này có thể tiến hành song song hoặc sau khi đã có sự đánh giá giữa các nhóm với nhau. Đánh giá khả năng làm việc của nhóm: Các nhóm làm việc có khoa học hay không, những ai tích cực, những ai lười biếng hay làm chuyện riêng, cần rút kinh nghiệm gì, Giáo viên nên nhận xét cụ thể, khách quan và tốt nhất nên khen để khích lệ tinh thần học tập của học sinh.   
2. Thực trạng:
2.1.Thuận lợi
*Vật chất: 
Hàng năm phòng GD&ĐT Huyện và Nhà trường đã có sự quan tâm đúng mức, tạo điều kiện bổ sung, sửa chữa máy tính phục vụ cho việc giảng dạy bộ môn Tin học học từ lớp 3 đến lớp 5. Phòng GD&ĐT Huyện đã triển khai chương trình sách Tin học lớp 3-4-5 ngay từ đầu năm học. Sách Tin học mới có sự cải tiến nhiều hướng tới học sinh để các em tiếp xúc với các phần mềm mới, phù hợp hơn.
*Giáo viên:
Giáo viên được đào tạo chuyên môn Sư phạm Tin học đáp ứng yêu cầu dạy và học môn Tin học của nhà trường. Giáo viên thường xuyên được bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ thông qua các buổi sinh hoạt chuyên môn, đồng thời tự học tập trau dồi kiến thức chuyên môn, phương pháp dạy học mới.
*Học sinh: 
Nội dung sách Tin học mới được trình bày nhẹ nhàng, đẹp, chú trọng nhiều về phần thực hành rất phù hợp với lứa tuổi HS tiểu học. Môn Tin học là một môn học tự chọn nên HS tiếp thu kiến thức một cách thoải mái, không bị gò ép, các em rất hứng thú với môn học.
2.2. Khó khăn
*Vật chất: 
Đồ dùng dạy học môn Tin học còn hạn chế. 
Phòng vi tính chật hẹp, hạn chế sự di chuyển của học sinh.
*Giáo viên: 
Chưa hiểu được tầm quan trọng và ích lợi của hoạt động nhóm mang lại.
Chưa hiểu rõ hoạt động nhóm sẽ giúp học sinh phát huy tính tích cực và một số kĩ năng sống được phát triển. 
Chưa hiểu được các cách chia nhóm và tổ chức hoạt động nhóm có hiệu quả giáo viên cho rằng học theo nhóm làm cho tiết học mất trật tự, khó kiểm soát.
 Khi tổ chức dạy học theo nhóm phải chuẩn bị đồ dùng: bảng phụ, phiếu học tập dẫn đến tốn kém thời gian, kinh phí
*Học sinh: 
Do kinh tế khó khăn, đa số học sinh ở nhà không có máy vi tính, nên ngoài giờ thực hành trên lớp học sinh không có điều kiện tiếp xúc máy tính thường xuyên dẫn đến việc rèn luyện kỹ năng và ứng dụng hạn chế. 
Học sinh còn lúng túng, nhút nhát, ít nói, chưa mạnh dạn tham gia vào hoạt động nhóm nhất là học sinh còn chậm, chưa theo kịp tiến độ bài học. 
Đây là môn học tự chọn nên một số HS chưa học nghiêm túc và phụ huynh chưa quan tâm.
Trình độ nhận thức của một số học sinh còn thấp chưa xác định được mục đích, động cơ học tập, không có sự phấn đấu vươn lên trong học tập, có thói quen lười suy nghĩ, ỷ lại hay dựa vào giáo viên, bạn bè. Khác với môn học khác, môn Tin học đòi hỏi phải có sự tư duy, thao tác, kỹ năng sử dụng máy tính mà ở các em đều thiếu.
3. Các biện pháp tiến hành giải quyết vấn đề:
3.1. Qua vận dụng sáng kiến vào giảng dạy tôi rút ra được kinh nghiệm sau:
* Đối với Giáo viên:
- Cần nắm vững mục tiêu, nội dung của bài học từ đó lựa chọn những phương pháp truyền đạt đến các em một cách ngắn gọn, logic, dễ hiểu để các các em có thể nắm bắt kiến thức một cách tốt nhất.
Trước khi tổ chức hoạt động nhóm, GV cần tạo không khí vui vẻ, dành chút thời gian gần gũi học sinh.
Giáo viên cần đưa ra hệ thống bài tập thực hành, yêu cầu về các kĩ năng sát với từng đối tượng học sinh. 
Từ việc nắm chắc nội dung, đối tượng học sinh trong lớp, số lượng máy tính, giáo viên nên lựa chọn cách chia nhóm cho phù hợp.
Khi chia nhóm giáo viên cần giải thích cho học sinh hiểu tại sao phải làm việc theo nhóm và yêu cầu học sinh phải cố gắng để hoàn thành nhiệm vụ chung của nhóm
Để việc hoạt động nhóm thực sự có hiệu quả giáo viên phải phân công nhiệm vụ, quy định thời gian rõ ràng và cụ thể  cho các nhóm.
- Khi học sinh tiến hành thảo luận, giáo viên chuyển sang từ vị trí người hướng dẫn sang vị trí người giám sát. Thường xuyên di chuyển, quan sát và giám sát mọi hoạt động của lớp để nhận biết tiến trình hoạt động của các nhóm để có biện pháp can thiệp kịp thời.
Trong quá trình quan sát các nhóm làm việc, giáo viên phải phát hiện các sai lầm mà các nhóm mắc phải khi tham gia nhóm, những sai lầm mang tính điển hình và chưa được sửa chữa để cuối phần thảo luận nhóm, giáo viên có nhận xét, góp ý.
Giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh ngay từ những lần đầu tiên làm việc theo nhóm đến khi quen việc, các em phải cùng nhau hợp sức để hoàn thành nhiệm vụ được giao.
Khi làm việc theo nhóm giáo viên không ép buộc mà cho các nhóm có quyền lựa chọn cách thực hiện nào tuỳ thích miễn sao khi nhóm trình bày phải đạt được yêu cầu.
Để đảm bảo cho tất cả học sinh đều tham gia làm việc một cách chủ động, một mặt giáo viên khuyến khích động viên các em, nhất là các em còn nhút nhát. Giáo viên nên theo dõi quan sát, nếu thấy các em làm việc chăm chú và sôi nổi thì giáo viên để cho học sinh tự làm việc, nếu các em ngồi yên, ít hoạt động hoặc nhốn nháo, lúng túng thì giáo viên cần hướng dẫn, gợi ý cho các em, nhưng tránh can thiệp quá sâu.
Giáo viên không chỉ hướng dẫn các em học để chiếm lĩnh kiến thức mà cần giúp học sinh nắm được cách học, động viên, khích lệ đúng lúc, kịp thời, hướng dẫn nhóm học tập khi các em không thể giải quyết được công việc và cần sự trợ giúp.
Giáo viên quan sát nhóm, phân tích những vấn đề thường gặp phải trong lúc học cùng nhau và cho những lời khuyên, chỉ bảo cho nhóm để có thể hoàn thành công việc.
Trong quá trình thảo luận, nếu học sinh gặp khó khăn, giáo viên có thể nhờ nhóm khác giúp đỡ. Trường hợp cả lớp không giải quyết được, lúc này giáo viên mới đặt câu hỏi gợi mở và trợ giúp cho học sinh. Giáo viên cần tập cho học sinh đặt vấn đề và nêu câu hỏi phản biện.
Trong thời gian học sinh làm việc, giáo viên cần phải đến hoặc đi xung quanh các nhóm để quan sát các hoạt động của nhóm, thường xuyên theo dõi để hướng dẫn, giúp đỡ các nhóm trao đổi thảo luận đúng yêu cầu bài học, tránh thảo luận tùy hứng dẫn đến đi lệch yêu cầu.
Giáo viên cần dự kiến trước các tình huống trả lời của học sinh để có thể xử lí tốt như: chuẩn bị câu hỏi gợi mở để làm rõ vấn đề hoặc liên hệ thực tế để giúp học sinh có khả năng vận dụng kiến thức vào cuộc sống.
Đánh giá và theo dõi kết quả học tập theo từng đối tượng học sinh, khen những học sinh thực hành tốt, nghiêm túc, nhắc nhở những học sinh thực hành chưa tốt, chưa nghiêm túc. 
	- Lắng nghe quá trình trao đổi của học sinh trong nhóm. Từ đó giáo viên có thể có những phát hiện thú vị và khả năng đặc biệt của từng em học sinh, hướng thảo luận của từng nhóm để điều chỉnh kịp thời. Quan sát nhận biết bầu không khí của các nhóm hoạt động, nhắc nhở, phê bình và tuyên dương kịp thời.
- Chuẩn bị tốt các phương tiện hỗ trợ trong giảng dạy như: máy tính, máy chiếu, chuẩn bị tốt các câu hỏi phù hợp mang tính gợi mở, kích thích được tư duy của các em.
- Giáo viên phải thường xuyên thay đổi cách chia nhóm hoạt động trong một lớp để các em được giao lưu, trao đổi học tập với tất cả các thành viên trong lớp, từ đó tăng cường khả năng giao tiếp, kĩ năng sống cho học sinh.
- Tạo ra được nhiều trò chơi trong tiết học phù hợp với từng nội dung của bài học, tiết học tạo được sự thân thiện giữa thầy và trò để đúng với khẩu hiệu “ Trường học thân thiện, học sinh tích cực”.
3.2. Hiệu quả của phương pháp hợp tác nhóm trong giờ thực hành môn tin học.
* So sánh kết quả hai học kì của năm học 2017-2018:
- Học kì I : trước khi áp dụng 
Khối
Hoàn thành tốt
Hoàn thành
Chưa hoàn thành
3
44,46%
36.1%
3.3%
4
44,46%
36.1%
3.3%
- Học kì II: sau khi áp dụng 
Khối
Hoàn thành tốt
Hoàn thành
Chưa hoàn thành
3
10%
35%
54%
4
5%
15%
73%

Từ thực tế dạy học của bản thân những năm gần đây hai khối lớp 3, 4, tôi nhận thấy phương pháp này có những mặt tích cực sau đây:
Giờ học trở lên sinh động, thiết thực với học sinh, gây hứng thú thực sự cho học sinh, sự yêu tích môn học tăng lên rõ rệt. Phát huy được sự tích cực chủ động của học sinh trong nắm bắt kiến thức từ thực tiễn và từ kỹ năng thực hành.
Sau khi tiếp thu xong các nội dung bài học, học sinh giúp đỡ nhau thực hành ngay, học sinh ở những lớp tôi giảng dạy trả lời là rất hứng thú với bài học, hiểu bài hơn, dễ nhớ hơn, yêu thích môn học hơn. 
Học sinh phát huy tính tích cực, chủ động, độc lập suy nghĩ, rèn luyện tư duy sáng tạo cho học sinh. Tất cả các em học sinh đều có cơ hội tham gia chia sẻ ý kiến và kinh nghiệm của mình với cả nhóm.
Qua việc học tập theo phương pháp hoạt động nhóm, thấy được các em mạnh dạn hơn, tự tin hơn trong giao tiếp, bước đầu đã dần hình thành được kĩ năng sống cho các em học sinh. 
Qua thời gian áp dụng phương pháp trên tôi nhận thấy chất lượng dạy và học của môn Tin học ngày càng được nâng cao. 
 Với việc ứng dụng những biện pháp trên trong từng tiết dạy thực hành tôi thấy rằng kết quả thực hành qua các thao tác và các bước của học sinh yếu và trung bình được chắc chắn và thành thạo hơn, các em khá giỏi thực hành nhanh hơn.
VII. Kết luận:                                               
Đây là nội dung sáng kiến “Áp dụng phương pháp hợp tác trong giờ thực hành môn Tin học”. Bản thân là một giáo viên tôi luôn cố gắng để nâng cao chất lượng của bộ môn góp phần nâng cao chất lượng giáo dục chung của nhà trường. Từ đó tôi đã áp dụng các phương pháp như đã trình bày ở trên, ban đầu do học sinh chưa quen nên cũng gặp khó khăn. Nhưng sau một thời gian thực hiện cũng đã cho kết quả tốt. Học sinh hứng thú học, ham học, yêu thích môn học, tiếp thu bài tốt hơn và kết quả cao hơn và điều quan trọng là kỹ năng sử dụng máy tính của học sinh cao hơn rõ rệt.
Để thực hiện tốt bài giảng đòi hỏi giáo viên phải có lòng đam mê yêu thích chuyên môn, đầu tư thời gian tìm tòi sáng tạo hơn nữa. Là giáo viên ai cũng có thể thực hiện, áp dụng sáng kiến này. Với đề tài này, tôi mong muốn được chia sẻ chút ít kinh nghiệm nhỏ của mình với anh, chị đồng nghiệp để chất lượng học tập của học sinh ngày càng nâng cao. 
 Khả năng bản thân có hạn, trong quá trình giảng dạy, đúc kết và rút kinh nghiệm, tôi không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong sự góp ý chân thành của thầy cô và các bạn đồng nghiệp.