Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp dạy học tích cực môn Tin học cấp THCS

PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC MÔN TIN HỌC CẤP THCS
A. PHẦN MỞ ĐẦU
I - Lý do chọn chuyên đề:
Tin học là một môn học mới được chính thức đưa vào chương trình dạy học ở trường phổ thông trong vài năm trở lại đây. Khác với một số môn học truyền thống như văn, toán,  Môn Tin học chưa có hệ thống phương pháp dạy học đặc thù riêng của bộ môn. Tuy nhiên, có nhiều phương pháp dạy học tích cực chung có thể được áp dụng cho môn Tin học. Ví dụ các phương pháp dạy học tích cực như vấn đáp, dạy học giải quyết vấn đề, dạy học dựa trên tình huống, dạy học hợp tác nhóm nhỏ,  là những phương pháp thích hợp có thể thực hiện trong quá trình giảng dạy môn Tin học.
Do đặc điểm của môn Tin học nên việc vận dụng các phương pháp rất cần được thực hiện một cách linh hoạt. Ví dụ: Phương pháp thử và sai kết hợp với quan sát là rất phù hợp khi hướng dẫn học sinh khám phá, khai thác phần mềm, dạy học sử dụng phương pháp trực quan, sinh động kết hợp với các thiết bị đa phương tiện là đặc biệt hiệu quả với việc dạy học sử dụng phần mềm, phương pháp dạy học theo nhóm sẽ hiệu quả với những tiết thực hành trong phòng máy.
* Tầm quan trọng của công nghệ thông tin:
Trong thời đại của chúng ta, sự bùng nổ CNTT đã tác động lớn đến công cuộc phát triển kinh tế xã hội loài người. Đảng và Nhà nước đã xác định rõ ý nghĩa và tầm quan trọng của Tin học và CNTT, truyền thông cũng như những yêu cầu đẩy mạnh của ứng dụng CNTT, đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH, mở cửa và hội nhập, hướng tới nền kinh tế tri thức của nước ta nói riêng - thế giới nói chung.
Chính vì xác định được tầm quan trọng đó nên Nhà nước ta đã đưa môn tin học vào trong nhà trường và ngay từ tiểu học học sinh được tiếp xúc với môn tin học để làm quen dần với lĩnh vực CNTT và là môn một phân môn chính thức của bậc học THCS, tạo nền móng cơ sở ban đầu để học những phần nâng cao trong các cấp tiếp theo.
* Tác dụng của CNTT trong dạy học ở bậc THCS:
Môn tin học ở bậc THCS bước đầu giúp học sinh làm quen với một số kiến thức ban đầu về CNTT như: Một số bộ phận của máy tính, một số phần mềm ứng dụng, một số thuật ngữ thường dùng, rèn luyện một số kỹ năng sử dụng máy tính, 
Hình thành cho học sinh một số phẩm chất và năng lực cần thiết cho người lao động hiện đại như:
+ Góp phần hình thành và phát triển tư duy thuật giải.
+ Bước đầu hình thành năng lực tổ chức và xử lý thông tin.
+ Có ý thức và thói quen sử dụng máy tính trong hoạt động học tập, lao động xã hội hiện đại.
+ Có thái độ đúng khi sử dụng máy tính và các sản phẩm tin học.
+ Bước đầu hiểu khả năng ứng dụng CNTT trong học tập.
+ Có ý thức tìm hiểu CNTT trong các hoạt động xã hội.
* Đặc biệt khi học sinh học các phần mềm như:
+ Phần mềm Soạn thảo văn bản: Học sinh ứng dụng từ các môn học để trình bày đoạn văn bản sao cho phù hợp, đúng cách. Ứng dụng soạn thảo văn bản. 
+ Phần mềm Bảng tính: Học sinh ứng dụng các hàm để tính toán, giải các dạng toán tương tự nhau một cách nhanh chóng, hiệu quả, chính xác.
+ Học ngôn ngữ lập trình Pascal: Để soạn thảo giải những bài toán đã học ở các môn học khác. Ngoài ra còn hình thành tư duy cho học sinh để đưa ra thuật toán để giải quyết các bài toán một cách đơn giản và nhanh chóng trên máy tính.
+ Phần mềm trình chiếu: Nhằm giúp học sinh thiết kế bài trình chiếu sinh động, hấp dẫn và thu hút người xem.
+ Trong chương trình tin học THCS thì một số bài học được phân bố xen kẽ giữa các bài vừa học, vừa chơi. Điều đó sẽ rèn luyện cho học sinh óc tư duy sáng tạo trong quá trình chơi những trò chơi mang tính bổ ích giúp cho học sinh thư giãn sau những giờ học căng thẳng ở lớp  Nhằm giúp học sinh học tích cực môn tin học ở bậc THCS đó là lí do Tôi quyết định chọn đề tài này. 
II - Mục đích nghiên cứu:
- Nhằm phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học.
- Bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn tác động đến tình cảm, đem lại hứng thú trong học tập của học sinh. 
	- Nghiên cứu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của chuyên đề.
	- Đề ra một số phương pháp và việc dạy tin học trong bậc THCS
III - Đối tượng nghiên cứu:
	- SGK Tin học bậc THCS.
- Phương pháp dạy học môn Tin học THCS
IV – Khách thể, phạm vi nghiên cứu :
- Học sinh Trường THCS Mỹ Phước – Mỹ Tú – Sóc Trăng.
- Chương trình Tin học THCS.
- Các biện pháp giúp học sinh tích cực trong giờ học Tin học.
V- Phương pháp nghiên cứu:
- Quan sát, điều tra.
- Tổng kết kinh nghiệm.
- Thực nghiệm giáo dục.
	Cụ thể như :
+ Phỏng vấn học sinh.
+ Kiểm tra việc học tập của học sinh (bài cũ, bài mới)
+ Sử dụng bảng, biểu đối chiếu.
+ Thăm lớp, dự giờ.
+ Kiểm tra chất lượng sau giờ học.
+ Tận dụng tối đa các buổi học thực hành để các em được làm quen và luyện tập thật tốt các bài học lý thuyết. 
B. PHẦN NỘI DUNG:
I. Cơ sở lí luận:
Môn Tin học ở trường phổ thông trang bị cho HS những hiểu biết cơ bản về công nghệ thông tin và vai trò của chúng trong xã hội hiện đại, có ý nghĩa to lớn với sự phát triển trí tuệ, tư duy góp phần hình thành thuật toán phổ thông cho học sinh. Tuy nhiên để làm được những yêu cầu đó đòi hỏi phải vận dụng những phương pháp dạy học một cách linh hoạt, vận dụng phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của học sinh trên cơ sở đảm bảo tính khoa học, tính giáo dục và thực tiễn của môn học.
Một số cơ sở, căn cứ tiền đề cho quá trình nghiên cứu đề tài:
+ Nghị quyết 40/2000/QH10 và Chỉ thị 14/2001/CT-TTg ngày 9/12/2000 về việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông: Nội dung chương trình là tích cực áp dụng một cách sáng tạo các phương pháp tiên tiến, hiện đại, ứng dụng CNTT vào dạy và học.
+ Thông tư số 14/2002/TT-BGD&ĐT ngày 1/4/2002 về việc hướng dẫn quán triệt chủ trương đổi mới giáo dục phổ thông.
+ Chỉ thị 29/CT của Trung Ương Đảng về việc đưa CNTT vào nhà trường.
II. Thực trạng:
2.1. Đặc điểm tình hình :
2.1.1. Thuận lợi:
* Nhà trường:
- Được sự ủng hộ của các cấp Uỷ Đảng - UBND - các ban ngành, phụ huynh toàn trường hỗ trợ về cả tinh thần cũng như cơ sở vật chất cho nhà trường.
- Cơ sở vật chất khá đầy đủ, có phòng học, các phòng chức năng.
* Giáo viên:
- Giáo viên được đào tạo đúng chuyên ngành về tin học để đáp ứng yêu cầu cho dạy và học môn tin học trong bậc THCS.
- Đội ngũ giáo viên trẻ, nhiệt tình trong công tác.
* Học sinh:
Vì là môn học trực quan, sinh động, môn học khám phá những lĩnh vực mới nên học sinh rất hứng thú học, nhất là những tiết thực hành.
Đời sống kinh tế gia đình của một số em học sinh ở nhà đã có máy vi tính nên cũng có những thuận lợi nhất định đối với môn học.
2.1.2. Khó khăn:
* Nhà trường:
Nhà trường đã có một phòng máy vi tính để cho học sinh học nhưng vẫn còn hạn chế về số lượng cũng như chất lượng, mỗi ca thực hành có tới 2 - 3 em ngồi cùng một máy nên các em không có nhiều thời gian để thực hành làm bài tập một cách đầy đủ. Hơn nữa nhiều máy cấu hình máy đã cũ, chất lượng không còn tốt nên hay hư hỏng, ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng học tập của học sinh.
* Giáo viên:
Môn Tin học mới chỉ là môn học đưa vào giảng dạy chính thức trong chương trình bậc THCS gần đây nên chương trình và sự phân phối chương trình bước đầu chưa có sự thống nhất và đang hoàn chỉnh. Hơn nữa khi thực hành, các máy móc cũ thường gặp sự cố, trục trặc dẫn đến học sinh thiếu máy, không thực hành được.
* Học sinh:
Đa số các em học sinh chỉ được tiếp xúc với máy vi tính ở trường là chủ yếu, do đó sự tìm tòi và khám phá máy vi tính với các em còn hạn chế, nên việc học tập của học sinh vẫn còn mang tính chậm chạp.
2.1.3.Thực trạng vấn đề:
Từ đặc điểm trường và trong quá trình giảng dạy bộ môn Tin học Trường THCS Mỹ Phước tôi nhận thấy một số vấn đề như sau:
Đa số học sinh khi vào cấp học THCS thường chưa có điều kiện tiếp xúc nhiều với máy tính nên kỹ năng sử dụng máy tính của các em còn rất hạn chế.
Đa số các học sinh trong xã xuất thân từ gia đình làm nông nghiệp, đời sống kinh tề chưa được sung túc nên chưa có điều kiện tiếp xúc với máy tính.
Hiện tại số lượng máy tính so với số lượng học sinh là chưa đảm bảo để thực hành.
Một số học sinh chưa hứng thú trong học tập, làm ảnh hưởng đến các học sinh khác cùng lớp.
Do Tin học là một môn học mới chưa có phương pháp đặc trưng bộ môn, sử dụng phương pháp chưa linh hoạt.
Do mức độ lĩnh hội kiến thức của các em không đồng đều.
2.2. Giải pháp: 
Trong quá trình giảng dạy môn Tin học và dựa vào thực trạng của vấn đề, bên cạnh những phương pháp truyền thống tôi xin đưa ra những phương pháp dạy học để phát huy tính tích cực của học sinh:
2.2.1. Sử dụng phương tiện trực quan:
Hình thức trực quan được sử dụng rộng rãi nhất trong môn Tin học là trực quan tượng trưng: hình vẽ, sơ đồ, đồ thị, bảng, kí hiệu, 
Trong quá trình dạy học tất cả các bài nên dạy trong phòng máy có trang bị máy chiếu. Giáo viên cần chuẩn bị nội dung bài học chu đáo. Để tiết kiệm thời gian, giáo viên có thể yêu cầu học sinh đọc bài trước ở nhà. Ngoài ra cần cài đặt sẵn những phần mềm, dữ liệu cần sử dụng, kiểm tra trang thiết bị, ... dành nhiều thời gian cho học sinh thực hành.
2.2.2. Lí thuyết
 - Mục đích của các bài lí thuyết là nắm vững các thao tác và các nút lệnh để thực hành tốt và ứng dụng được vào vấn đề khác. 
 - Cần sử dụng được các phương tiện trực quan một cách tốt nhất.
 - Sử dụng phần mềm netop để dạy các em, sau khi giáo viên hướng dẫn phần nào đó rồi thì yêu cầu một vài học sinh thực hiện lại các thao tác do, giáo viên nhận xét và cho tất cả các học sinh cùng làm lại sau đó hướng dẫn phần tiếp theo. Từ đó sẽ giúp cho các em nhớ lâu hơn đồng thời cũng giúp cho các em tiếp cận với máy tính nhiều hơn. Từ đó sẽ giúp các em học tốt giờ thực hành. 
2.2.3. Thực hành, củng cố:
Một hình thức củng cố có một vai trò rất quan trọng trong môn Tin học là thực hành, củng cố. Học tin Học ở trường phổ thông chủ yếu là học sử dụng máy tính điện tử. Vì vậy lý thuyết và thực hành, ứng dụng phải liên hệ mật thiết với nhau. 
Mục đích của các bài thực hành là rèn luyện kỹ năng thực hành trên máy tính cho học sinh, qua đó củng cố, hiểu sâu sắc hơn các nội dung vừa thực hành vận dụng bài lý thuyết. Tuy nhiên một số bài thực hành còn giới thiệu một số kiến thức và kỹ năng mới phục vụ cho việc thực hiện các yêu cầu của bài thực hành. Do đó giáo viên cần bố trí đủ thời gian để trình bày cho học sinh khi học sinh bắt đầu thực hành. Qua đó giúp học sinh thấy được ý nghĩa của kiến thức, kĩ năng được học qua tình huống, đòi hỏi thực tế.
2.2.4. Vấn đáp tìm tòi:
Vấn đáp là phương pháp trong đó giáo viên đặt ra những câu hỏi để học sinh trả lời, hoặc có thể tranh luận với nhau và với cả giáo viên, qua đó học sinh lĩnh hội được nội dung bài học.
Có ba phương pháp vấn đáp: vấn đáp tái hiện tức là giáo viên đặt câu hỏi để trả lời những kiến thức mà giáo viên đã truyền thụ, vấn đáp giải thích - minh họa tức là giáo viên hỏi dựa trên những kiến thức đã truyền thụ học sinh trả lời theo mức độ nhận thức và theo sự hiểu biết, vấn đáp tìm tòi tức là giáo viên hỏi những kiến thức mở rộng để học sinh tranh luận và trả lời.
2.2.5. Dạy và học phát hiện giải quyết vấn đề:
Trong một xã hội đang phát triển theo cơ chế thị trường, cạnh tranh gay gắt, thì phát hiện và giải quyết vấn đề nảy sinh trong thực tiễn là một năng lực bảo đảm sự thành công trong cuộc sống. Vì vậy tập dượt cho học sinh biết phát hiện, đặt ra và giải quyết những vấn đề gặp phải trong học tập, trong cuộc sống của cá nhân, gia đình và cộng đồng không chỉ có ý nghĩa ở tầm phương pháp dạy học mà phải được đặt như một mục tiêu giáo dục và đào tạo. Trong dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, học sinh vừa nắm được tri thức mới vừa nắm được phương pháp chiếm lĩnh trí thức đó, phát triển tư duy tích cực sáng tạo, được chuẩn bị một năng lực thích ứng với đời sống xã hội: phát hiện kịp thời giải quyết hợp lí các vấn đề nảy sinh.
2.2.6. Dạy và học hợp tác trong nhóm nhỏ:
Phương pháp dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ giúp các thành viên trong nhóm chia sẽ các băn khoăn, kinh nghiệm của bản thân, cùng nhau xây dụng nhận thức mới, bằng cách nói ra những điều dang nghĩ, mỗi người có thể nhận rõ trình độ hiểu biết của mình về chủ đề nêu ra, thấy mình cần học hỏi thêm những gì. Bài học trở thành quá trình học hỏi lẫn nhau chứ không phải là sự tiếp nhận thụ động từ giáo viên.
Cách thức tổ chức hoạt động nhóm có thể tiến hành như sau:
+ Giáo viên xác định một nội dung để yêu cầu học sinh tìm hiểu và thu thập thông tin.
+ Giáo viên đặt ra các mục tiêu cụ thể cho từng đề tài.
+ Tổ chức phân nhóm học sinh theo từng đề tài trên tinh thần tự nguyện.
+ Từng nhóm học sinh tự thực hiện việc tìm hiểu nội dung theo đề tài, thảo luận và ghi lại kết quả.
+ Giáo viên tổ chức để đại diện các nhóm học sinh thuyết trình kết quả thu được, phân tích và đánh giá.
C. KẾT LUẬN – ĐỀ XUẤT:
I. Kết luận:
Việc đổi mới phương pháp dạy và học hiện nay là một yêu cầu cấp thiết. Tin học vừa là công cụ hỗ trợ dắc lực cho việc đổi mới này, vừa là môn học rất thích hợp việc áp dụng các phương pháp dạy và học tích cực theo hướng lấy người học làm trung tâm, tổ chức học theo nhóm, theo đề tài.
Giáo viên cần dựa vào nội dung sách giáo khoa để thiết kế các hoạt động hoặc đề tài cho các nhóm học sinh. Giáo viên nên sưu tầm thêm các tư liệu như hình ảnh để các em thực hành.
II. Đề xuất: 
Nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong quá trình học tập môn Tin học nói riêng và những môn học khác Tôi xin đề xuất một số ý kiến như sau:
Xin Ban Giám Hiệu nhà trường và các cấp lãnh đạo quan tâm hơn nữa về cơ sở vật chất mà cụ thể là trang bị thêm mạng Internet và máy in vào phòng máy vì chương trình học môn Tin học bậc THCS rất cần hai vấn đề này.
Đó là những ý kiến cá nhân tôi, mong Ban Giám Hiệu, các cấp lãnh đạo, quí đồng nghiệp xem xét, tôi xin chân thành cảm ơn!
 Người viết sáng kiến
 Bùi Thanh Tiện
MỤC LỤC