Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh trong quá trình giảng dạy tin học Lớp 12

g pháp thảo luận nhóm thành công hay không còn tùy thuộc vào sự chuẩn bị của giáo viên và học sinh. Nếu giáo viên chuẩn bị tốt, dự kiến được tình huống xảy ra và có những biện pháp xử lí kịp thời cũng như có sự hợp tác từ học sinh thì phương pháp thảo luận nhóm sẽ mang lại kết quả cao. Vì vậy, trước khi lên lớp, giáo viên cần chuẩn bị tốt các nội dung sau:
Mục tiêu của hoạt động nhóm bài học này là gì?
Những vấn đề thảo luận trong nhóm là những vấn đề gì?
Nên chia lớp ra làm mấy nhóm?
Hoạt động này có phù hợp với số lượng học sinh trong nhóm không?
Hoạt động này cần bao nhiêu thời gian?
Tất cả học sinh tham gia có thu được lợi ích từ hoạt động này không?
Thiết bị dạy học cần dùng là những thiết bị gì?
Dự kiến tình huống xảy ra và cách giải quyết.
Học sinh phải chuẩn bị những gì?
Soạn giáo án cho phù hợp với việc thảo luận nhóm.
Chuẩn bị những phương án dự bị
Bên cạnh đó, giáo viên cũng cần nhắc nhở học sinh chuẩn bị trước các nội dung sau:
Thuộc bài cũ và chuẩn trước bị bài mới.
Làm những bài tập của giờ lần trước (nếu có)
Chuẩn bị những thứ cần thiết mà giáo viên đã dặn dò
Một số giải pháp
Việc phân chia nhóm thường dựa trên: số lượng học sinh của lớp học, đặc điểm học sinh và chủ đề bài học. Cách chia nhóm như thế nào là hợp lí: có thể theo một tiêu chuẩn nào đó của bài học hay của giáo viên và cũng có thể hoàn toàn ngẫu nhiên hoặc có thể theo số điểm danh, theo giới tính, theo vị trí ngồi
 Giáo viên giao câu hỏi cho từng nhóm (có thể chiếu lên máy chiếu, viết lên bảng phụ, viết vào giấy giao cho từng nhóm) hướng dẫn học sinh cách thực hiện, phân bố thời gian hợp lí, giải đáp thắc mắc của học sinh trước khi chính thức đi vào hoạt động, đồng thời ghi lại chủ đề và chỉ dẫn lên bảng, máy chiếu hay thiết bị khác
 Trong một tiết dạy giáo viên có thể chọn một trong số các cách chia nhóm sau đây (tuỳ theo đặc điểm của lớp và và nội dung bài học). Bản thân tôi đã áp dụng linh hoạt tùy theo bài theo các cách như sau:
Cách thực hiện
Cách 1: Chia nhóm nhỏ cùng thảo luận
 Với cách này có thể chia theo chỗ ngồi 2 bàn quay lại thành một nhóm nhỏ (khoảng 6-8 học sinh) để thảo luận về một khía cạnh xoay quanh một vấn đề nào đó. Sau thời gian thảo luận mỗi nhóm nhỏ cử một thành viên trình bày ý kiến của cả nhóm cho cả lớp nghe (giáo viên yêu cầu các nhóm trình bày ý kiến của nhóm sau không được lặp lại ý của nhóm trước đã trình bày).
Ví dụ: Trong bài 2 SGK trang 16 “HỆ QUẢN TRỊ CƠ SỞ DỮ LIỆU”; mục 3 “Vai trò của con người khi làm việc với hệ cơ sở dữ liệu”. Giáo viên cho các nhóm cùng thảo luận nội dung: Vai trò của người quản trị cơ sở dữ liệu: 
Giáo viên có thể chỉ định bất kì nhóm trình bày ý kiến nhưng nhóm sau không lặp lại ý của nhóm trước sau đó giáo viên nhận xét, kết luận.
Cách 2: Chia nhóm theo tổ
Nhóm này được xây dựng dựa trên các tổ đã được chia sẵn trên lớp để thảo luận các vấn đề giáo viên giao cho các nhóm (tùy theo đặc điểm của lớp mà có các nhóm tương ứng, thông thường trong lớp học có 4 tổ giáo viên sẽ chia làm 4 nhóm để thảo luận). Sau khi các nhóm thảo luận sẽ cử đại diện trình ý kiến của nhóm cho cả lớp, sau đó các nhóm khác nhận xét bổ sung ý kiến và cuối cùng giáo viên nhận xét kết luận ý kiến của từng nhóm.
Ví dụ: Trong bài tập và thực hành 1 SGK trang 21 “TÌM HIỂU VỀ CƠ SỞ DỮ LIỆU”. Cách thực hiện giáo viên chia lớp làm 4 nhóm, mỗi nhóm một phương hướng để thảo luận.
Nhóm 1: Tìm hiểu nội qui, thẻ, phiếu mượn, trả sách, sổ quản lí của thư viện trường THPT Võ Minh Đức?
Nhóm 2: Liệt kê các hoạt động chính của thư viện
Nhóm 3: Liệt kê các đối tượng cần quản lí trong thư viện của trường?
Nhóm 4: Liệt kê các thông tin cần quản lí trong một đối tượng GV cho sẵn?
Cách 3. Chia nhóm theo sở thích
Cách này thực hiện dựa trên việc các học sinh tự do lựa chọn để tạo thành một nhóm và giáo viên sẽ giao nhiệm vụ cho các nhóm thực hiện trong một thời gian nhất định (có thể quan sát, tìm hiểu một vấn đề nào đó), kết quả sẽ được đại diện của mỗi nhóm trình bày trong giờ học sau.
Ví dụ: Trước khi học bài 3 SGK trang 26 “GIỚI THIỆU MICROSOFT ACCESS”. Giáo viên chia nhóm HS nghiên cứu, tìm hiểu các nội dung trước, sau đó vào tiết học các nhóm cử đại diện trình bày ý kiến.
Nhóm 1: Tìm hiểu về ý nghĩa, hình thức của đối tượng Bảng (Table).
Nhóm 2: Tìm hiểu về ý nghĩa, hình thức của đối tượng Mẫu hỏi (Queries).
Nhóm 3: Tìm hiểu về ý nghĩa, hình thức của đối tượng Biểu mẫu (Form).
Nhóm 4: Tìm hiểu về ý nghĩa, hình thức của đối tượng Bảo cáo (Report).
Cách 4: Chia nhóm đánh giá
Một nhóm chịu trách nhiệm thảo luận một chủ đề nào đó và một nhóm khác có trách nhiệm phê bình, nhận xét và đánh giá ý kiến trình bày của nhóm kia.
Ví dụ: Trong bài 4 SGK trang 34 “CẤU TRÚC BẢNG”; ở mục 1 “Các khái niệm chính”; phần Kiểu dữ liệu. Để làm rõ và sử dụng được các kiểu dữ liệu trong một trường, giáo viên cho các nhóm thảo luận các vấn đề sau:
Nhóm 1: Giải thích những điểm giống và khác của kiểu dữ liệu Text với Memo?
Nhóm 2: Giải thích những điểm giống và khác của kiểu dữ liệu Number với AutoNumber? 
Nhóm 3: Nhận xét, bổ sung cho nhóm 1 khi nhóm 1 trình bày ý của mình xong. Sau đó giáo viên đánh giá và kết luận cho 2 nhóm.
Nhóm 4: Nhận xét, bổ sung cho nhóm 2 khi nhóm 2 trình bày ý của mình xong. Sau đó giáo viên đánh giá và kết luận cho 2 nhóm.
Cách 5: Giảng – Viết - Thảo luận
Giáo viên cho học sinh trả lời câu hỏi bằng cách đưa ra các phương án lựa chọn và yêu cầu học sinh giải thích tại sao phải chọn phương án đó (cách này thực hiện sau mỗi bài học), sau khi mỗi cá nhân xử lí các câu hỏi thì so sánh với các học sinh khác. Sau đó, giáo viên tổ chức thảo luận để kiểm tra các câu trả lời hợp lí.
Ví dụ: Sau khi tìm hiểu được ý nghĩa và sự khác nhau giữa các kiểu dữ liệu. Để kiểm tra lại khả năng tiếp thu bài của học sinh, giáo viên cho học sinh trả lời câu hỏi ngắn. Giả sử có trường năm sinh chỉ cần thể hiện năm thôi, thì lựa chọn kiểu dữ liệu nào sau là hợp lí?
a. Text;
b. Autonumber;
c. Number;
d. Date/Time.
 Về nội dung và thời gian thảo luận:
Nội dung thảo luận của các nhóm có thể giống hoặc khác nhau.
Thời gian thảo luận có thể căn cứ vào nội dung bài học cũng như đặc điểm của lớp học.
Ví dụ1: Trong bài 2 SGK trang 16 “HỆ QUẢN TRỊ CƠ SỞ DỮ LIỆU”; mục 3 “Vài trò của con người khi làm việc với hệ cơ sở dữ liệu”. Giáo viên cho các nhóm cùng thảo luận nội dung “Vai trò của người quản trị cơ sở dữ liệu”: Các nhóm thảo luận trong 4 phút và cử đại diện trình bày (2 phút/nhóm) các nhóm sau không nói lại ý của nhóm trước sau đó Giáo viên chốt lại nội dung.
Ví dụ 2: Trong bài 4 SGK trang 34 “CẤU TRÚC BẢNG”; ở mục 2 “Tạo và sửa cấu trúc Bảng” phần các tính chất của trường. Để làm rõ và sử dụng được các kiểu dữ liệu trong một trường. Giáo viên có thể chia thành 8 nhóm nhỏ (1nhóm 4 người, thứ tự GV chỉ định).
Câu hỏi: Nêu ý nghĩa các tính chất cơ bản của trường đã học và cho ví dụ?
Nhóm 1,3: Tìm hiểu tính chất Fieldsize.Cho ví dụ.
Nhóm 5,7: Tìm hiểu tính chất Format. Cho ví dụ.
Nhóm 2, 4:Tìm hiểu tính chất Caption.Cho ví dụ.
Nhóm 6, 8:Tìm hiểu tính chất Default Value. Cho ví dụ
Các nhóm thảo luận trong 02 phút. Đại diện nhóm trình bày (01 phút/nhóm), cả lớp trao đổi, bổ sung sau đó Giáo viên nhận xét, bổ sung ý kiến cho các nhóm.
Vai trò của giáo viên và nhóm trưởng
5.1 Vai trò của giáo viên
Thứ nhất: Khi học sinh tiến hành thảo luận, giáo viên chuyển từ vị trí người hướng dẫn sang vị trí người giám sát. Nhiệm vụ của giáo viên lúc này là nhận biết tiến trình hoạt động của các nhóm từ đó có thể có những can thiệp kịp thời để mang lại hiệu quả cao. Muốn vậy, khi giám sát hoạt động nhóm giáo viên cần:
Chú ý đến hoạt động mà giáo viên yêu cầu lớp thực hiện, không được tranh thủ làm việc riêng khi học sinh đang thảo luận. Giáo viên cần phải di chuyển, quan sát và giám sát mọi hoạt động của lớp.
Chú ý lắng nghe quá trình trao đổi của học sinh trong nhóm. Từ đó, giáo viên có thể có những phát hiện thú vị và khả năng đặc biệt của từng học sinh, hướng thảo luận của từng nhóm để điều chỉnh kịp thời.
Quan sát để xem có học sinh nào “đứng bên lề” hoạt động không? Nếu có, giáo viên tìm cách đưa các em vào không khí chung của nhóm.
Thứ hai: Trong tiết học, giáo viên phải chú ý nhận biết bầu không khí xem các nhóm hoạt động “thật” hay “giả”.
Thứ ba: Giáo viên cần có sự điều chỉnh kịp thời để khi vấn đề giáo viên đặt ra lại là nguyên nhân gây nên sự thay đổi không khí hoạt động của nhóm. Nếu vấn đề quá khó, học sinh không đủ khả năng giải quyết, hoặc ngược lại, nếu vấn đề quá dễ sẽ khiến học sinh không có gì phải làm. Cả hai trường hợp này đều có thể làm giảm đi độ “nóng” của bầu không khí trong lớp.
Thứ tư: Giáo viên cần khen ngợi, khuyến khích và gợi ý cho học sinh trong quá trình thảo luận nếu thật sự cần thiết.
Thứ năm: Giáo viên định rõ lượng thời gian hoạt động nhóm cụ thể, và nhắc thời gian để các nhóm hoàn thành phần hoạt động của mình đúng thời gian quy định.
Thứ sáu: Giáo viên cần đi vòng quanh các nhóm và lắng nghe ý kiến học sinh trong suốt buổi thảo luận nhóm nhỏ. Thỉnh thoảng cũng rất hữu ích nếu giáo viên xen lời bình luận vào giữa cuộc thảo luận của một nhóm. Đối với những vấn đề nhạy cảm thường có những tình huống mà học sinh sẽ cảm thấy bối rối, ngại ngùng khi phải nói trước mặt giáo viên, trong trường hợp này giáo viên có thể quyết định tránh không xen vào hoạt động của nhóm khi thảo luận.
Vai trò của nhóm trưởng
Thứ nhất: Phải có khả năng tổ chức, phân công nhiệm vụ cho các thành viên, bố trí chỗ ngồi cho phù hợp, hướng dẫn các thành viên thảo luận đúng với nội dung đã giao.
Thứ hai: Phải biết linh hoạt và nhạy bén, có khả năng điều động tất cả các thành viên trong nhóm tham gia tích cực vào thảo luận; theo dõi, quan sát từng người để có biện pháp điều chỉnh kịp thời; lắng nghe ý kiến đóng góp thảo luận của các thành viên trong nhóm mình, động viên khuyến khích những bạn ít nói, rụt rè phát huy tính năng động, sáng tạo của các bạn trong nhóm.
Như vậy, vai trò của nhóm trưởng là rất quan trọng vì vậy trong quá giảng dạy giáo viên cần phải quan sát thái độ và cách làm việc của từng học sinh để lựa chọn các nhóm trưởng cho thích hợp. Tuy nhiên, nhóm trưởng không phải là người quyết định hết tất cả cho buổi thảo luận.
Trình bày kết quả thảo luận
 Kết quả thảo luận có thể được trình bày dưới nhiều hình thức: bằng lời, đóng vai, viết hoặc vẽ lên giấy khổ tocó thể do một người thay mặt nhóm trình bày, có thể nhiều người trình bày mỗi người một đoạn nối tiếp nhau...Các nhóm trình bày kết quả thảo luận trước lớp. Giáo viên nhận xét, bổ sung và kết luận. Cho học sinh ghi nội dung bài học vào vở.
HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI:
Tuy có rất nhiều phương pháp, mỗi phương pháp có tính ưu việt nhất định song phương pháp hoạt động nhóm tôi thấy có nhiều hiệu quả trong việc giảng dạy bộ môn tin học 12 vì nó đã phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của từng học sinh trong tiết học đồng thời cũng khắc phục được tính rụt rè, nhút nhát, ngại đám đông. Phương pháp này giúp học sinh mổ xẻ được chi tiết của bài học rồi cùng nhau rút ra được các quan điểm chung và ý nghĩa của bài học nên học sinh sẽ khắc sâu và nhớ lâu hơn.
Phương pháp này này đã được tôi áp dụng đối với 4 lớp 12 của trường THPT Triệu Quang Phục trong năm học 2014 – 2015, năm học 2015-2016 này.
Trước khi áp dụng, để có được số liệu so sánh kết quả học tập của học sinh 4 lớp trong 2 năm học. Tôi căn cứ vào kết quả học tập trong năm học 2013 - 2014 của học sinh 4 lớp và một số tiết kiểm tra khảo sát để nắm được tình hình cụ thể của học sinh 4 lớp khi chưa áp dụng, kết quả được tổng hợp như sau:
Bảng thống kê kết quảbài kiểm tra định kì khi chưa áp dụng SKKN cho 4 Lớp 12A(1,2,3,4)năm học 2013 – 2014:
Lớp
Sĩ số
0 – 2.0
2.5 – 3.0
3.5 – 4.5
5.0 – 6.5
7.0 - 8.0
8.5– 10.0
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
12A1
41
0
0
0
0
1
2%
21
51%
16
39%
3
8%
12A2
40
0
0
0
0
3
8%
22
55%
14
35%
1
2%
12A3
40
0
0
1
2%
5
13%
24
60%
10
25%
0
0
12A4
38
0
0
1
2%
7
18%
22
59%
8
21%
0
0
Tổng
159
0
0
2
1%
16
10%
89
56%
48
31%
4
2%

Bảng thống kê kết quả bài kiểm tra định kì sau khi áp dụng SKKN cho 4 Lớp 12A(1,2,3,4) năm học 2014- 2015:
Lớp
Sĩ số
0 – 2.0
2.5 – 3.0
3.5 – 4.5
5.0 – 6.5
7.0 - 8.0
8.5– 10.0
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
12A1
41
0
0
0
0
0
0
16
39%
16
39%
9
22%
12A2
40
0
0
0
0
0
0
13
32%
20
51%
7
17%
12A3
40
0
0
0
0
1
2%
19
47%
17
42%
3
9%
12A4
38
0
0
0
0
2
5%
21
55%
13
34%
2
7%
Tổng
159
0
0
0
0
3
2%
69
43%
66
42%
21
13%

Bảng thống kê kết quả bài kiểm tra định kì sau khi áp dụng SKKN cho 4 Lớp 12A(1,2,3,4) năm học 2015- 2016:
Lớp
Sĩ số
0 – 2.0
2.5 – 3.0
3.5 – 4.5
5.0 – 6.5
7.0 - 8.0
8.5– 10.0
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
12A1
41
0
0
0
0
0
0
10
24%
16
39%
15
37%
12A2
40
0
0
0
0
0
0
9
23%
19
48%
12
29%
12A3
40
0
0
0
0
0
0
15
38%
16
40%
9
22%
12A4
38
0
0
0
0
0
0
17
45%
14
37%
7
18%
Tổng
159
0
0
0
0
0
0
51
32%
65
41%
43
27%

Từ kết quả thu được ở bảng trên ta nhận thấy có sự chuyển biến rõ rệt về chất lượng học tập của học sinh. So sánh kết quả tương đối giữa 2 năm ta thấy:
Khi chưa thực hiện SKKN thì:
Mức điểm yếu, kém là: 11%	
Mức điểm trung bình, khá là: 86%	
Mức điểm giỏi là: 3%	
Sau khi thực hiện SKKN thì:
Mức điểm yếu, kém giảm còn: 0%	
Mức điểm trung bình, khá:	 73%
Mức điểm giỏi: 27%	
Điều này mang lại niềm khích lệ rất lớn với những giáo viên như tôi.
KẾT LUẬN:
Phương pháp thảo luận nhóm là một trong những phương pháp giảng dạy có hiệu quả nhằm khơi dậy sự nhiệt tình, tính năng động và sáng tạo của học sinh, khuyến khích học sinh tham gia thảo luận nhóm và học sinh theo đó cũng có cơ hội trao đổi, học tập lẫn nhau. Đồng thời, học sinh cũng dần dần làm quen với những tình huống phức tạp và có thật trong cuộc sống sau này. Cụ thể là:
Xây dựng cho học sinh có được lối sống hòa nhập với cộng đồng, tinh thần hợp tác, kĩ năng giao tiếp, tinh thần đoàn kết, sự phối hợp, hiểu biết về tinh thần trách nhiệm và hỗ trợ lẫn nhau giữa các thành viên.Từ đó, tạo ra những giải pháp mới cho mọi vấn đề khó khăn.
Thu được kết quả học tập cao hơn.
Kiến thức của học sinh giảm tính chủ quan, phiến diện, và làm tăng tính khách quan khoa học.
Kiến thức trở nên sâu sắc, bền vững dễ nhớ, nhớ nhanh và lâu hơn do được trao đổi học hỏi giữa các thành viên trong nhóm.
Giúp học sinh thoải mái, tự tin hơn trong việc trình bày ý kiến của mình và biết lắng nghe có phê phán ý kiến của những thành viên khác nhờ không khí thảo luận nhóm cởi mở, và xây dựng tốt một lớp học thân thiện, học sinh tích cực.
Trên đây là đề tài SKKN: “Sử dụng kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh trong quá trình giảng dạy tin học lớp 12”mà tôi đã nghiên cứu vận dụng trong quá trình giảng dạy thực tế các lớp mình dạy. Với kết quả bước đầu có khả quan cùng với sự nhiệt tình và nỗ lực theo khả năng, tôi cũng đã tích lũy được một số bài học thực tiễn,nhưng chắc chắn trong quá trình thực hiện đề tài, tôi sẽ không tránh khỏi những sơ sót. Để đề tài của tôi được tốt hơn và việc sử dụng đạt hiệu quả cao hơn, tôi rất mong các cấp đóng góp ý kiến giúp đề tài của tôi đạt chất lượng, việc giảng dạy trong nhà trường ngày càng nâng cao hơn, giúp học sinh học tốt hơn.